TỤC GIÃ BÁNH GIÀY TRONG NGÀY TẾT NGƯỜI MÔNG

TỤC GIÃ BÁNH GIÀY TRONG NGÀY TẾT NGƯỜI MÔNG
Sắp đến tết người dân trên bản nhà nào cũng giã bánh giày làm ý theo phong tục của người Mông, những ngày này, khắp các bản người Mông trên địa bàn lại rộn vang tiếng chày, tiếng cối giã bánh giày đón năm mới. Nếu như bánh chưng xanh, bánh gù... là món ăn không thể thiếu trong ngày tết của người Kinh, người Thái thì bánh giày được xem là “linh hồn” trong ngày tết của người Mông. Ðặc biệt, bánh giày không đơn thuần là món ăn mà còn là nét đẹp văn hóa truyền thống trong đời sống tâm linh của các thế hệ người Mông.
Người Mông trên xã Nong U tham gia giã bánh giày tại Trung Tâm Xã
Theo tiếng Mông, bánh giày có tên là “Pé” hoặc “Dúa” tùy theo từng vùng khác nhau. Trong ngày tết cổ truyền, người Mông trong tỉnh nói chung, đồng bào Mông sinh sống ở Bản Dư O xã Nong U nói riêng vẫn gìn giữ được những nét văn hóa truyền thống rất riêng, trong đó phải kể đến tục làm bánh giày ngày tết. Bánh giày không chỉ được làm trong các gia đình mà hiện nay ở xã Nong U còn tổ chức cuộc thi giã bánh giày giữa các bản trong những dịp lễ hội hoặc tết cổ truyền. “Với người Mông, trong mâm cơm ngày tết, ngoài rượu thịt, thì bánh dày là thứ không thể thiếu, không chỉ để ăn mà còn để cúng tổ tiên, trời đất. Bánh giày không chỉ là biểu tượng cho tình yêu, sự thủy chung son sắt của trai gái người Mông mà còn là thứ bánh tượng trưng cho mặt trăng và mặt trời, là nguồn gốc sinh ra con người và vạn vật trên mặt đất”.
Ðể làm ra những chiếc bánh giày thơm, dẻo phải mất rất nhiều công đoạn, đòi hỏi người làm phải khéo léo, công phu và tỉ mỉ. Trước tiên, phải chọn gạo nếp nương trắng, thơm, hạt to đều, khi đồ lên sẽ cho xôi dẻo. Gạo được vo qua, ngâm nước khoảng 4 - 5 tiếng, vớt ra để ráo nước rồi cho vào chõ làm bằng gỗ để đồ xôi. Thời gian đồ xôi khoảng 1 tiếng thì cơm mới chín kỹ; lúc xôi còn đang nóng thì phải mang ra giã luôn, nếu để nguội mới giã thì bánh không nhuyễn, cứng, khô và khi nặn thì bánh sẽ bị nứt nẻ, không ngon. Cối dùng để giã bánh giày của người Mông được làm bằng thân gỗ chắc, khoét rỗng ruột, còn chày giã bánh cũng được làm bằng loại gỗ cứng và nặng. Quá trình giã bánh, các thanh niên khỏe mạnh, khéo léo dùng chày đẩy dồn cuộn cơm dẻo về một phía sau đó lại giã theo chiều “cuốn chiếu” để cơm nhuyễn đều. Cơm càng giã kỹ càng dẻo, tạo thành bột trắng mịn, dính quyện lấy nhau. Những cuộn xôi được giã mịn màng, trắng ngần, còn nóng hổi được các bà, các chị khéo léo vo tròn, nặn thành những chiếc bánh xinh xắn, tròn trịa như mặt trăng, mặt trời. Khi vo tròn nặn thành chiếc bánh thật đẹp mà không bị bột dính tay và tăng độ thơm ngon các chị, các mẹ xoa lòng đỏ trứng gà vào lòng bàn tay lúc nặn bánh. Lá gói bánh là lá dong hoặc lá chuối đã hơ qua lửa cho khỏi rách. Sau khi được chia ra thành từng phần bánh tròn, người làm bánh lấy lòng đỏ trứng gà quết lên bề mặt. Bánh được gói bằng lá dong, vừa giữ cho bánh không bị dính, đảm bảo độ thơm. Bánh giày được cắt thành miếng nhỏ và rán lên hoặc nướng trong bếp than khoảng 10 - 15 phút, bánh mềm và có độ phồng, mùi vị đặc trưng của gạo nếp nương. Bánh được vắt và nặn thành hình tròn thể hiện cho trời và đất, sự tròn trĩnh và no đủ khi thờ cúng tổ tiên. Ngoài ra, làm bánh giày còn thể hiện đức tính cần cù, dẻo dai của người Mông chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt, khó khăn nơi núi rừng vùng cao.
Ngày nay dù đời sống người Mông đã phát triển và có sự giao thoa giữa các dân tộc khác, song người Mông trên địa bàn Xã Nong U vẫn gìn giữ và truyền dạy kỹ năng làm bánh giày cho các thế hệ trẻ sau